نظریه‌های جامعه شناسی

سال تحصیلی ۲۰۲۳ / ترم اول

هماهنگ‌کننده دوره: زینب پیغمبرزاده

z.peyqambarzadeh@iranacademia.education

گروه مدرسان

فرزین وحدت، فرهاد خسرو خاور، اکبر مهدی، سعید پیوندی، آزاده کیان، زینب نبوتی

در این درس مروری کلی بر نظریه‌های جامعه‌شناسی کلاسیک و متاخر خواهیم داشت. امیدواریم آشنایی اولیه با این نظریه‌ها به شما در درک نظریه‌های دروس ترم آینده کمک کند و در نهایت از آمادگی لازم برای جستجو در زمینه‌ رویکردهای نظری مرتبط با حوزه تحقیق‌‌تان برای نوشتن پایان‌نامه یا تحقیقات دانشگاهی دیگر برخوردار شوید. این درس در سال‌های قبل فقط بر نظریه‌های کلاسیک تمرکز داشته اما به دنبال درخواست دانشجویان امسال برای اولین بار نظریه‌های متاخر هم به مباحث این درس اضافه شده‌اند و اساتید متعددی برای تدریس طیف گسترده‌ای از رویکردهای نظری در این درس مشارکت خواهند کرد.  

اهمیت نظریه در جامعه شناسی

مانند تمامی علوم، شناخت ما از جامعه توسط نظریه های جامعه شناسی بسیار باز تر خواهد شد. همانطور که در زبان های اوروپایی و همچنین در فارسی عنوان میشود، نظر با بینش انسان سروکار دارد. نظر کارش اینست که درک ما را از پدیده ها روشنتر سازد و آنها را برای ما بیشتر قابل درک کند. نیروی نظری انسان میتواند پدیده هایی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را که بسیاری از مردمان سالها و حتی ها قرن ها با آن مواجه بودند ونمیتوانستند درک عمیقی از آنها داشته باشند برای ما روشنتر سازد. این موضوع در مورد علوم طبیی هم صادق است. قرن ها بود که انسان ها مشاهده میکردند که اجسام سنگین که از ارتفاعی رها میشدند به سوی زمین سقوط میکردند ولی کمتر کسی از خود پرسیده بود که چرا چنین است. اما نیوتن چنین پرسشی را مطرح کرد و آنرا با نظریه نیروی گرانش توضیح داد. ابن خلدون را بسیاری از بانیان نگرش نظری به جامعه میشناسند. بسیاری در زمان او حتی آگاه نبودند که تمدن اسلامی در حال زوال و افول است، اما ابن خلدون نه تنها در زمان خودش به این پدیده پی برده، بلکه سعی داشت با دیدگاه نظری آنرا را تبیین کند و از آن طریق چاره ای بیاندیشد.  

شکی نیست که در علوم انسانی در بسیاری از موارد نظریه ها میتوانند نزدیک به، یا خوداصلا، ایدولوژی باشند. در این کلاس ما سعی بر آن داریم که در دام ایدولوژی ها نیافتیم. برای رسیدن به این هدف لازم است که افرادی را که مورد مطالعه قرار میدهیم به صورت انسان هایی خطا پذیر تلقی کنیم، هرچند که گزاره های آنها بدیع و شایان توجه باشند. از این رو دانشجویان تشویق میشوند متن هایی را که با آنها مواجه میشوند با دید نقادانه مطالعه کنند. البته باید توجه داشت که نقد با انتقاد متفاوت است. نقد به معنی سبک سنگین کردن و نقاط قوت و ضعف را با هم در نظر گرفتن است. طریق دیگری که ما را از دام ایدولوژی میتواند بر حذر دارد اینست که افکار نظریه پردازان مختلف را با یدکدیگر مقایسه کنیم و جنبه ها مثبت و منفی آنها را نسبت به یکدیگر بسنجیم.

بسیاری از نظریه های جامعه شناسی متون انتزاعی و مغلقی هستند که در قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی به زبان های اروپایی نوشته شده اند. هنگامی که بر این مسایل ترجمه فارسی را هم اضافه میکنیم، مشکلات بیشتر هم خواهند شد. از این نظرخواندن متون تئوریک صبر و دقت بیشتری را لازم دارد. گرچه بسیاری از نظریه هایی که ما بان مواجه خواهیم شد در دو قرن پیشین نوشته شده اند، اما هنوز برای فهم جامعه ما میتوانند کاربرد داشته باشند. با توجه به این نکته دانشجویان تشویق میشوند که از نظریه ها و بینش هایی که در این دروس با آنها آشنا میشوند برای درک بیشتر جامعه و مسایل آن استفاده کنند.