Skip to content
2nd Semester | Track 1: Social Change

Social Movements 2024


Class
Saeed Paivandi
Access code required
Enroll

About

 

جنبش‌های اجتماعی و گرایش‌های روشنفکری ایران

سال تحصیلی ۲۰۲۳ / ترم دوم

گروه مدرسان: سعید پیوندی، کاظم علمداری، فرهاد خسروخاور و محسن متقی 

 

مقدمه

هدف اصلی این کلاس پرداختن به مفاهیم، نظریه ها و تحلیل های جامعه شناسی پیرامون جنبش های اجتماعی با تکیه به تجربه های ایران و نیز تجربه جنبش های اجتماعی مهم در سایر  کشورهاست. کلاس از سه بخش مهم تشکیل شده است. بخش اول کلاس به تعاریف مقدماتی، نظریه ها و نظریه پردازان مهم مربوط به جنبش های اجتماعی و نیز اشاره به اشکال گوناگون جنبش های اجتماعی و تحولات تاریخی آنها  از اواخر قرن هجدهم تا دوران معاصر است. تغییرات مهم در سمت و سو و شگل گیری و پویایی درونی جنبش ها و رابطه و نقش آنها در تحولات اجتماعی در این بخش مطرح خواهند شد (۴ جلسه). بخش دوم  کلاس به جنبش های اجتماعی ایران از شروع قرن بیستم میلادی می پردازد. چهار جنبش اصلی تاریخ معاصر ایران در کلاس مورد بحث قرار خواهند گرفت. نخست به جنبش مشروطیت، پروژه و گفتمان اصلی آن و نیز پی آمدهای اجتماعی و سیاسی انقلاب سال ۱۲۸۵  پرداخته خواهد شد.   جنبش ملی شدن نفت بر بستر رویدادهای سال های ۱۳۲۰ تا کودتای ۱۳۳۲ بخش دیگر کلاس را تشکیل می دهد. شکل گیری احزاب چپ و ملی گرا و سازمان های مدنی (سندیکاهای کارگری، تشکیلات صنفی، تشکل های زنان)، مشارکت زنان و گفتمان های روشنفکری این جنبش از جمله موضوعات مورد بحث هستند. انقلاب سال ۱۳۵۷ به عنوان جنبش پردامنه اجتماعی یکی دیگر از فصل های مهم کلاس است. موضوع رهبری فرهمند، شرکت نیروهای اسلام گرا، نوع مشارکت طبقات و گروه های اجتماعی و فرایند و پویایی درونی انقلاب و سرنوشت آن از جمله بحث های این بخش از کلاس هستند. آخرین جنبش اجتماعی که در این درس مطرح می شود جنبش سبز (سال ۱۳۸۸) و ویژگی های اصلی آن در متن جامعه کنونی ایران است. بازیگران اصلی جنبش سبز، نقش رهبران و نحوه سازماندهی، گفتمان های موجود در آن و نقش روشنفکران، تفاوت های اصلی این جنبش با سایر جنبش های اجتماعی، نقش فن آوری و رسانه های جدید اجتماعی در فرایند جنبش از بحث های مهم این بخش از کلاس خواهند بود (۴ جلسه). در بخش سوم کلاس به جنبش های معاصر در سایر کشورها، بویژه جنبش های جدید در غرب و یا جنبش های موسوم به بهار عربی و تفاوت ها و شباهت های آن با تجربه ایران اشاره خواهد شد

 

هدف کلاس بازخوانی سنجشگرانه تئوری های موجود جنبش های اجتماعی با نگاه به تجربه های ایران و نیز سایر کشورهاست. زمینه های اجتماعی شکل گیری جنبش های اجتماعی و نقش آنها در تحولات معاصر ایران و جهان، رابطه جنبش های اجتماعی با دولت و جامعه مدنی و نقش آنها در گسترش تجدد و دمکراسی و یا روندهای سکولاریزه شدن جامعه مورد توجه قرار خواهند گرفت. یکی دیگر از مباحث مهم کلاس جایگاه گفتمان های روشنفکری در هر یک از جنبش ها بطور مشخص و تاثیر و نقش آنها و تغییرات مهمی است که در ده های اخیر در این زمینه بوجود آمده است. نگاه به جنبش های اجتماعی ایران همچنین به نوع کنش و مشارکت بازیگران اجتماعی و تغییرات آن در طول زمان   و تحلیل اشکال رهبری این جنبش ها توجه می کند. اصلی ترین گرهگاه های بحث پیرامون جنبش های اجتماعی (پویایی درونی، حافظه تاریخی، سوبژکتیویته کنشگران، نقش تکنولوژی...) در کلاس موضوع بحث قرار خواهند گرفت

برای یادگیری  بهتر و نیز مشارکت در بحث های اصلی کلاس  پرسش های اساسی که به درک بهتر و تحلیل جنبش های اجتماعی می شوند موضوع بحث جمعی قرار می گیرند. برای هر پرسش یک فروم بحث وجود خواهد داشت

تکالیف کلاس بطور عمده در رابطه با جامعه ایران  و کشورهای منطقه و پژوهش های مربوط به جنبش های اجتماعی در ایران و سایر مناطق جهان و تجربه شخصی خود دانشجویان (در صورت تمایل) خواهند بود. هدف کلاس فقط تکرار نظریه های موجود در این زمینه نیست.  تئوری ها و مفاهیم اصلی که در ادبیات علوم انسانی پیرامون جنبش های اجتماعی وجود دارد باید به گونه ای سنجشگرانه برای تحلیل و درک بهتر و نقادانه تجربه معاصر ایران و سایر کشورها استفاده شوند 

برنامه جلسات 

عنوان درس / منابع

تعاریف گوناگون جنبش های اجتماعی، سازماندهی، اهداف و رهبری جنبش های اجتماعی، علوم انسانی و جامعه شناسی و جنبش های اجتماعی

جلسه ۱

نظریه های اصلی  پیرامون جنبش های اجتماعی، گونه شناسی جنبش های اجتماعی، نسل جنبش های اجتماعی جدید، موضوع محور، ویژگی های اصلی، جنبش های محیط زیست، فمینیستی، صلح، ضد جهانی شدن

جلسه ۲

نظریه پردازان جنبش های اجتماعی : گوستاو لوبن، بلومر، اولسون، تورن، حلقه زنان شیکاگو

جلسه ۳

نظریه پردازان جنبش های اجتماعی : چارلز تیلی، ملوچی، هابرماس، نظریه های جدید

جلسه ۴

جنبش های اجتماعی ایران، انقلاب مشروطیت و جایگاه آن در تاریخ معاصر، زمینه های اجتماعی، گفتمان غالب انقلاب مشروطیت، شکل گیری اولین سازمان های مدنی، انقلاب مشروطیت، جایگاه و گفتمان های روشنفکری و رهبران مذهبی، جنبش بابیان

جلسه ۵

جنبش ملی شدن نفت، نقش روشنفکران، تاثیر روانشناسانه ونمادین کودتای ۲۸ مرداد جنبش ملی شدن نفت، زمینه های اجتماعی، جامعه مدنی و أحزاب و تشکل ها، نقش رهبری

جلسه ۶

زمینه اجتماعی، نیروهای شرکت کننده، پویایی درونی،  گفتمان های تاثیر گذار، روشنفکران انقلابی، رهبری فرهمند، جامعه شناسی انقلاب سال ۱۳۵۷

جلسه ۷

جنبش های جدید اجتماعی ایران جنبش سبز سال ۱۳۸۸ نیروهای شرکت کننده، رهبری، پویایی درونی جنبش، ویژگی ها در مقایسه باجنبش های پیشین

جلسه ۸

 جنبش های اجتماعی معاصر در منطقه خاور میانه، بهار عربی، مقایسه باجنبش سبز

جلسه ۹


بازخوانی جامعه شناسانۀ جنبش های جدید اجتماعی منطقۀ خاور میانه

جلسه ۱۰

جنبش های جدید در غرب و ویژگی های آنها : وال استریت (امریکا)، ایندیگنادوس (اسپانیا)، شبانه های ایستاده (پاریس)

جلسه ۱۱

 آیا جهادیسم و حرکت های رایکال مذهبی (اسلام سنی) را می توان یک جنبش اجتماعی به شمار آورد؟

جلسه ۱۲

 

حق تغییرات محفوظ است

در صورت تغییرات احتمالی، دانشجویان توسط مدرس و دستیار تدریس مطلع خواهند شد

Back to top