جنبش‌های اجتماعی و گرایش‌های روشنفکری ایران

سال تحصیلی ۲۰۲۳ / ترم دوم

گروه مدرسان: سعید پیوندی، کاظم علمداری، فرهاد خسروخاور و محسن متقی 

مقدمه

هدف اصلی این کلاس پرداختن به مفاهیم، نظریه ها و تحلیل های جامعه شناسی پیرامون جنبش های اجتماعی با تکیه به تجربه های ایران و نیز تجربه جنبش های اجتماعی مهم در سایر  کشورهاست. کلاس از سه بخش مهم تشکیل شده است. بخش اول کلاس به تعاریف مقدماتی، نظریه ها و نظریه پردازان مهم مربوط به جنبش های اجتماعی و نیز اشاره به اشکال گوناگون جنبش های اجتماعی و تحولات تاریخی آنها  از اواخر قرن هجدهم تا دوران معاصر است. تغییرات مهم در سمت و سو و شگل گیری و پویایی درونی جنبش ها و رابطه و نقش آنها در تحولات اجتماعی در این بخش مطرح خواهند شد (۴ جلسه). بخش دوم  کلاس به جنبش های اجتماعی ایران از شروع قرن بیستم میلادی می پردازد. چهار جنبش اصلی تاریخ معاصر ایران در کلاس مورد بحث قرار خواهند گرفت. نخست به جنبش مشروطیت، پروژه و گفتمان اصلی آن و نیز پی آمدهای اجتماعی و سیاسی انقلاب سال ۱۲۸۵  پرداخته خواهد شد.   جنبش ملی شدن نفت بر بستر رویدادهای سال های ۱۳۲۰ تا کودتای ۱۳۳۲ بخش دیگر کلاس را تشکیل می دهد. شکل گیری احزاب چپ و ملی گرا و سازمان های مدنی (سندیکاهای کارگری، تشکیلات صنفی، تشکل های زنان)، مشارکت زنان و گفتمان های روشنفکری این جنبش از جمله موضوعات مورد بحث هستند. انقلاب سال ۱۳۵۷ به عنوان جنبش پردامنه اجتماعی یکی دیگر از فصل های مهم کلاس است. موضوع رهبری فرهمند، شرکت نیروهای اسلام گرا، نوع مشارکت طبقات و گروه های اجتماعی و فرایند و پویایی درونی انقلاب و سرنوشت آن از جمله بحث های این بخش از کلاس هستند. آخرین جنبش اجتماعی که در این درس مطرح می شود جنبش سبز (سال ۱۳۸۸) و ویژگی های اصلی آن در متن جامعه کنونی ایران است. بازیگران اصلی جنبش سبز، نقش رهبران و نحوه سازماندهی، گفتمان های موجود در آن و نقش روشنفکران، تفاوت های اصلی این جنبش با سایر جنبش های اجتماعی، نقش فن آوری و رسانه های جدید اجتماعی در فرایند جنبش از بحث های مهم این بخش از کلاس خواهند بود (۴ جلسه). در بخش سوم کلاس به جنبش های معاصر در سایر کشورها، بویژه جنبش های جدید در غرب و یا جنبش های موسوم به بهار عربی و تفاوت ها و شباهت های آن با تجربه ایران اشاره خواهد شد

هدف کلاس بازخوانی سنجشگرانه تئوری های موجود جنبش های اجتماعی با نگاه به تجربه های ایران و نیز سایر کشورهاست. زمینه های اجتماعی شکل گیری جنبش های اجتماعی و نقش آنها در تحولات معاصر ایران و جهان، رابطه جنبش های اجتماعی با دولت و جامعه مدنی و نقش آنها در گسترش تجدد و دمکراسی و یا روندهای سکولاریزه شدن جامعه مورد توجه قرار خواهند گرفت. یکی دیگر از مباحث مهم کلاس جایگاه گفتمان های روشنفکری در هر یک از جنبش ها بطور مشخص و تاثیر و نقش آنها و تغییرات مهمی است که در ده های اخیر در این زمینه بوجود آمده است. نگاه به جنبش های اجتماعی ایران همچنین به نوع کنش و مشارکت بازیگران اجتماعی و تغییرات آن در طول زمان   و تحلیل اشکال رهبری این جنبش ها توجه می کند. اصلی ترین گرهگاه های بحث پیرامون جنبش های اجتماعی (پویایی درونی، حافظه تاریخی، سوبژکتیویته کنشگران، نقش تکنولوژی...) در کلاس موضوع بحث قرار خواهند گرفت

برای یادگیری  بهتر و نیز مشارکت در بحث های اصلی کلاس  پرسش های اساسی که به درک بهتر و تحلیل جنبش های اجتماعی می شوند موضوع بحث جمعی قرار می گیرند. برای هر پرسش یک فروم بحث وجود خواهد داشت

تکالیف کلاس بطور عمده در رابطه با جامعه ایران  و کشورهای منطقه و پژوهش های مربوط به جنبش های اجتماعی در ایران و سایر مناطق جهان و تجربه شخصی خود دانشجویان (در صورت تمایل) خواهند بود. هدف کلاس فقط تکرار نظریه های موجود در این زمینه نیست.  تئوری ها و مفاهیم اصلی که در ادبیات علوم انسانی پیرامون جنبش های اجتماعی وجود دارد باید به گونه ای سنجشگرانه برای تحلیل و درک بهتر و نقادانه تجربه معاصر ایران و سایر کشورها استفاده شوند 

برنامه جلسات 

حق تغییرات محفوظ است

در صورت تغییرات احتمالی، دانشجویان توسط مدرس و دستیار تدریس مطلع خواهند شد